X-Window System (dikkat X-Windows degil) ya da X, ag tabanli bir grafik ara yuzudur. MIT'de X Consortium tarafindan gelistirilmektedir. Su anki en son versiyonun tam adi X Window System Version 11 Release 6'dir. (i)
X Consortium X11 icin uygulanacak standartlari belirler. Farkli isletim sistemlerine uyarlanmasi ise degisik gruplar tarafindan yapilir. Ornegin, SunOS uzerinde calisan X11 OpenLook adiyla, Sun Microsystems tarafindan uretilmistir. Benzer sekilde Intel 386 ve uzeri islemcilerde calisacak X11 arayuzu de XFREE86 grubu tarafindan gerceklestirilmistir. LINUX uzerinde calisan X11 asil adi XFREE86'dir. (i)
XFREE86, hemen hemen butun VGA kartlarinda calismakta. XFREE86'nin hizlandirilmis destekledigi bazi kartlar var (S3, MACH8 gibi) onlari kullanmak icin kendi serverlarini kurmanizda yarar var. Elinizde ozel bir kart yoksa, o zaman XF_SVGA isimli serveri kullanabilirsiniz. 512Kbyte'dan az bellekli bir grafik kartiniz varsa o zaman VGA-16 server'i kurmalisiniz. (i)
1MBytelik grafik kartinizla 800x600 cozunurluk ve 65536 renk kullanabilirsiniz. Ya da daha yuksek cozunurluk isterseniz 1124x900 256 renk kullanabilirsiniz. Kartinizin bellegini arttirarak istediginiz renk ve cozunurluge cikarma sansiniz olabilir. (i)
Bu tamamen ne marka bir grafik karti ve monitorunuz olduguna bagli. Oncelikle Slackware dagitimi ile gelen xf86config programini kullanmayi deneyin. /usr/X11/bin dizininde. Kartiniz ve monitorunuz orada listelenenlerden biriyse isiniz oldukca kolay. Herhangi bir tanesi degilse, o zaman isiniz biraz sansa kalmis durumda. Oncelikle kartinizin ve monitorunuzun el kitabini bulun. Listeden Generic SVGA karti ve monitoru secin. El kitabina bakarak kartin ve monitorun destekledigi saat hizi, dusey ve yatay tarama hizini secin. Monitorunuzun desteklemedigi tarama hizlarini secmeniz durumda monitorunuze zarar verebilirsiniz. xf86config'in onerecegi modlardan buyuk olasilikla en az bir tanesi calisacaktir.
Seceginiz tarama saat hizlari ile ilgili bilgi icin /var/X11R6/lib/doc dizinindeki dosyalara bakabilirsiniz.
Bundan sonrasi tamamen sizin sansiniza ve deneme-yanilma miktarina kalmis durumda. Bu konuda daha fazla bilgi icin Xfree86 css'sine bakin. Isiniz rastgeldiyse, startx dediginiz zaman X serveriniz calismali. (i)
X'in bilinen diger grafik arayuzlerine (MS-Windows, MOS gibi) gore en belirgin farki Window Manager kavramidir. X'in temel binarylerinde grafik arayuzu ile ilgili herhangi bir bilgi yoktur. Programlarin ara yuzu sececeginiz WM tarafindan belirlenir. Halbuki Ms_windows'da o sirada hangi versiyonu kullaniyorsaniz ara yuzunuz de odur. Bazi WM'lerin adi: twm, fvwm, olvwm, GREAT, vue, mwm, 4dwm, aixwm... (i)
xcd, xedit, xmodmap, xsetroot, xset, xterm gibi standart dagitimla gelen binaryler ve onun disinda kendiniz derleyebilecegi oldukca fazla program vardir. X uzerinde calisan programlar icin ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/linux/sunsite/X11dizinine bakin (i)
~ dizininde .xinitrc diye bir dosya yaratin. Dosyanin icine neler calistirmak istiyorsaniz onu yazin. Ornegin, xterm, xclock, xload ve xbiff'in her seferinde ve hep ayni yerlerde calismasini istiyorsunuz. O zaman .xinitrc'inize:
xterm -fn 6x10 -geometry 80x24+30+200 &
xclock -geometry 48x48-0+0 &
xload -geometry 48x48-96+0 &
xbiff -geometry 48x48-48+0 &
yazip, birakin. (i)
Sistem bazinda gecerli WM'in tanimlamalarini /usr/lib/X11/wm_in_adi dizininde system.{wm_adi}rc isimli dosyada bulabilirsiniz. Bunu ~/.{wm_adi}rc olarak kopyalarsaniz, istediginiz degisiklikleri yapma sansina sahip olabilirsiniz.
Ornegin, twm kullaniyorsaniz, /usr/lib/X11/tmw dizininden system.twmrc dosyasini kendinize ~/.twmrc olarak kopyalayin. Sonra da istediginiz degisiklikleri yapin. (i)
Yazitiplerini istediginiz dizine koyun. O dizinde mkfontdir komutunu calistirin. Mkfontdir komutu bulundugunuz dizinde fonts.dir isimli dosya yaratacaktir. Bu asamadan sonra FontPath'inize (fp) eklemeniz gerekli bunun icin:
xset fp +/yeni/font/dizini
xset fp rehash
dedikten sonra artik fp'iniz guncellenmis olmali. xlsfonts komutunu kullanarak yeni eklendiginiz fontlarin listesini gorebilmelisiniz. (i)
Muhtemelen, fontlari kurdugunuz ve X'i calistirdiginiz makina ayni degil. Oncelikle X'i gercekten fontlari kurdugunuz makinadan calistirdiginizdan emin olun. Bundan eminseniz, dizinlerinin modelarini kontrol edin. Ayrica verdiginiz dizinde fonts.dir dosyasinin oldugunu kontrol edin.(i)